KGHM Polska Miedź oraz najważniejsze firmy z branży chcą razem z polskim rządem przywrócenia przez Komisję Europejską produkcji hutniczej miedzi oraz dodania górnictwa metali nieżelaznych na listę sektorów objętych systemem rekompensat kosztów w ramach IV okresu rozliczeniowego Systemu Handlu Emisjami Unii Europejskiej w latach 2021–2030.

KGHM Polska Miedź, jeden z championów polskiej gospodarki to ósmy producent miedzi górniczej na świecie. I choć miedź jest, i będzie kluczowym surowcem w procesie transformacji energetycznej Unii Europejskiej w kierunku nisko- i zeroemisyjnej gospodarki, istnieją poważne obawy, że na skutek polityki obecnej Komisji Europejskiej, skorzystają na niej firmy spoza UE, głównie z Azji. Komisja Europejska nie przewiduje bowiem w ramach IV okresu rozliczeniowego Systemu Handlu Emisjami Unii Europejskiej w latach 2021–2030 przyznania rekompensat kosztów dla produkcji hutniczej miedzi oraz górnictwa metali nieżelaznych. Tymczasem realizacja długoterminowej strategii Carbon Neutrality 2050 r. powinna zmierzać do tego, że planowana transformacja poprawi konkurencyjność unijnej gospodarki i przemysłu UE na światowych rynkach.

Realizacja idei Europy neutralnej dla klimatu jest możliwa do osiągnięcia jedynie w przypadku zapewnienia przemysłowi pracującemu na rzecz m.in. energetyki nisko- i zeroemisyjnej wystarczającej ilości metali nieżelaznych. Według prognoz Banku Światowego z 2017 r. dotyczących wykorzystania minerałów i metali do 2050 r., dla zaspokojenia celów niskoemisyjności, produkcja turbin wiatrowych będzie generować o 300% większy popyt na metale nieżelaznych, w przypadku wytwarzania paneli słonecznych będzie on o 200% większy, a w związku z rozwojem elektromobilności i magazynów energii z OZE zapotrzebowanie na metale niezbędne do produkcji baterii i akumulatorów wzrośnie o 1000%! Branża szacuje bazując na m.in. o unijnym scenariuszu „High-RES” do 2050 r. oraz Energetyczną Mapę Drogową UE do 2050 r, że w technologiach, w przypadku których oczekuje się zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych w UE o 75%, potrzebne będzie dodatkowo 22 mln ton miedzi. To nieco mniej niż wyniosła skonsumowana produkcja miedzi rafinowanej na świecie w 2018 r.

W ostatnich latach globalna produkcja miedzi, m.in. w związku ze zwiększonym popytem ze strony przemysłu OZE wzrosła o 50%, ale w UE produkcja miedzi zwiększyła się tylko nieznacznie. Europejscy producenci miedzi przegrywają bowiem rywalizację o klientów z azjatyckimi konkurentami. Według danych International Copper Study Group, udział Azji w światowej produkcji miedzi wzrósł w l. 1990 – 2017 r. z 27% do 61%! Dzieje się tak przez nierówne warunki, które powoduje unijna polityka klimatyczna, znacznie mniej restrykcyjna niż planowany New Green Deal.

Branża, która należy do najbardziej energochłonnych zrobiła już bardzo wiele dla ochrony środowiska. W porównaniu do poziomów z 1990 r., europejski przemysł miedziowy zmniejszył jednostkowe zużycie energii o 60%. Emisje z produkcji miedzi w Europie są obecnie bardzo niskie i wynoszą zaledwie 0,4% całkowitej emisji gazów cieplarnianych w UE. Dlatego według badania oceny cyklu życia, miedź produkowana przez europejski przemysł ma średnio o połowę niższą emisję jednostkową niż produkowana poza UE, ale – w przeciwieństwie do swoich globalnych konkurentów – branża musi słono płacić za emisje gazów cieplarnianych, czego nie muszą robić azjatyccy, głównie chińscy producenci. Tymczasem, według Międzynarodowej Grupy Badawczej Miedzi rosnące w Europie zapotrzebowanie na produkty zawierające miedź powoduje także wzrost importu miedzi i gotowych wyrobów (do poziomu 23% produkcji UE w 2015 r.)., które mają większy ślad węglowy niż ich europejskie odpowiedniki.

Istnieje uzasadniona obawa, że przyspieszenie transformacji energetycznej i szybsze osiągnięcie neutralności emisyjnej przez UE, zamiast przynieść przemysłowi europejskiemu korzyści w postaci nowych perspektyw biznesowych, dadzą impuls rozwojowy, ale chińskim firmom. Już obecnie przedsiębiorstwa z UE działające na rzecz producentów energii z OZE straciły swoją przewagę konkurencyjną, np. silna niegdyś pozycja UE w dziedzinie fotowoltaiki została znacząco naruszona przez Chiny. Dlatego brak kompensacji rosnących kosztów energii elektrycznej dla europejskich producentów miedzi w latach 2021-2030, jest istotnym zagrożeniem dla konkurencyjności europejskiego przemysłu. Tworzy kolejne ryzyko dla procesu przejścia na gospodarkę niskoemisyjną, ponieważ w celu zaspokojenia zwiększonego popytu np. na panele fotowoltaiczne, czy komponenty do ich produkcji do UE importowane będzie jeszcze więcej miedzi z większym śladem węglowym. W skutek takiej polityki Europa, która chce być liderem w ochronie klimatu, doprowadzi do utrzymania, bądź zwiększenia emisji CO2, czy  szkodliwych gazów cieplarnianych w innych częściach globu.

Miedź jest metalem niezbędnym do realizacji New Green Deal, zaproponowanego przez obecną szefową Komisji Europejskiej Ursulę von der Leyen. Poprzez poprawę ogólnej wydajności energetycznej metal ten odgrywa bowiem ważną rolę w instalacjach odnawialnych źródeł energii. Na przykład do produkcji turbiny wiatrowej o mocy 3 MW, która zmniejsza rokrocznie emisję CO2, który powstałby przy produkcji energii w blokach cieplnych konwencjonalnych elektrowni, o blisko 7 ton, niezbędne jest nawet 4,7 tony miedzi. Metal ten ze względu na swoje właściwości był od zawsze materiałem wybieranym w celu wydajnego pozyskiwania energii elektrycznej z ogniw fotowoltaicznych. Mimo, że jest stosunkowo grubym materiałem, ale elastycznym miedź jest preferowana do stosowania w ogniwach krzemowych w celu zmniejszenia ich kruchości i zwiększenia przepustowości. Miedź wykorzystywana jest także do budowy pozostałych OZE, tj. w energetyce pływowej, wodnej, geotermalnej i wykorzystującej biomasę.

Wysokowydajna energetycznie miedź jest kluczowym parametrem nowoczesnych transformatorów, które działają w UE ze względu na ich powszechność (ok. 4 mln jednostek w całej UE). Według badanie zleconego przez Komisję Europejską transformatory charakteryzujące się najniższymi kosztami w całym cyklu ich użytkowania to jednostki, do których zbudowania potrzeba znacznie więcej miedzi, niż ma to miejsce w przypadku modeli mniej efektywnych kosztowo. Wynika to z tego, że druty miedziane nie mają działania galwanicznego, w związku z czym nie wymagają okresowych kontroli (i dokręcania połączeń śrubowych). Z powodu różnych reakcji ich form tlenkowych, zakończenia drutu miedzianego są mniej podatne na uszkodzenia. Tlenek miedzi jest miękki i dobrze przewodzi prąd elektryczny. Przy równoważnej pojemności i wydajności energetycznej transformatory rozdzielcze z uzwojeniem miedzianym są mniejsze i lżejsze od jednostek wykorzystujących aluminium.

Miedź po srebrze ma najwyższą spośród wszystkich metali przewodność elektryczną. Produkty zawierające ten surowiec (np. silniki) działają zwykle bardziej efektywnie, z typowymi redukcjami zużycia energii w przedziale 20-30%. Dlatego poza sektorem energetycznym miedź jest również kluczowym elementem pojazdów elektrycznych, gdzie wykorzystywana jest w akumulatorach i systemach sterowania, a także w infrastrukturze ładowania. Samochód elektryczny zawiera w sobie średnio prawie cztery razy więcej miedzi, niż jego odpowiednik z silnikiem spalinowym (83 kg wobec 23 kg).

Dlatego dziwi dlaczego, skoro zarówno miedź i aluminium są bardzo dobrymi przewodnikami elektrycznymi niezbędnymi do umożliwienia transformacji energetycznej to produkcja aluminium nadal w przyszłości będzie kwalifikować się do rekompensat kosztów pośrednich emisji CO2, a miedź, na mocy decyzji urzędników Komisji Europejskiej znalazła się poza tą listą. Taki krok w sposób oczywisty prowadzi do niekorzystnej sytuacji konkurencyjnej producentów miedzi, a efektem tego byłby m.in. wzrost kosztów dalszego przetwarzania produktów miedzianych, takich jak na przykład podziemne kable energetyczne. Odmienne traktowanie aluminium i miedzi w przypadku, gdy w wielu zastosowaniach oba metale mogą być używane wymiennie, prowadzić będzie również do zaburzenia konkurencji na rynku wewnętrznym UE. W interesie Europy i jej New Green Deal zarówno aluminium jak i miedź powinny być traktowane jednakowo.

Tym bardziej, że w porównaniu do aluminium miedź ma znacznie niższą właściwą rezystancję elektryczną. Aby uzyskać taką samą zdolność przewodzenia prądu, przewodnik aluminiowy potrzebuje o 56% większej powierzchni przekroju. Warto również zaznaczyć, że miedź nie reaguje z wodą. Jest to szczególnie ważne, jeśli weźmiemy pod uwagę fakt, że woda może przedostać się do kabla podczas transportu, przeładunku, przechowywania na zewnątrz, w sytuacji przypadkowego uszkodzenia lub awarii i przerwania połączenia. Znacznie wyższy ciężar właściwy miedzi powoduje z kolei, że w przypadku układania podmorskich kabli  energetycznych wykonanych z miedzi cały proces staje się dużo bardziej wydajny, niż ma to miejsce w przypadku kabli aluminiowych. Ma to duże znaczenie w kontekście szybkiego rozwoju morskiej energetyki wiatrowej, w której stosuje się turbiny o coraz większej mocy, a elektrownie lokalizowane na głębokim morzu, w coraz bardziej nieprzyjaznym i stwarzającym wiele wyzwań środowisku dla podwodnych kabli średniego i wysokiego napięcia.

Kable miedziane mają o ok. 60% większą obciążalność prądową niż tej samej wielkości kable aluminiowe. Ze względu na niższą przewodność i wyższą rezystancję kabel aluminiowy musi mieć o 60% większy przekrój niż cechujący się tymi samymi parametrami kabel z miedzi. Biorąc pod uwagę mniejszą średnicę, a tym samym większą elastyczność, kabel miedziany zajmuje znacznie mniej miejsca i jest łatwiejszy do zainstalowania. Podobnie przewodność cieplna miedzi jest o około 60% wyższa, niż w przypadku aluminium. Poprawia to dyfuzję ciepła i redukuje temperatury punktu zapalnego na zakończeniach i szynach prądowych. Ponieważ miedź nie ulega korozji galwanicznej, to jej zastosowanie zwiększa bezpieczeństwo, niezawodność i trwałość instalacji. Większa twardość miedzi oznacza, że poddawane wysokim naciskom stykowym zaciśnięte złącza lub zakończenia wykazują znacznie niższy przepływ chłodu, zwiększając w ten sposób bezpieczeństwo i niezawodność instalacji elektroenergetycznych.

Warto podkreślić, że miedź jest metalem, który w 100% nadaje się do recyklingu i może być wielokrotnie używany i przetwarzany bez utraty swoich właściwości technicznych. Wyższa od aluminiowego wartość złomu miedziowego sprzyja odzyskiwaniu drutu i kabli, co umożliwia efektywny recykling, a tym samym wspiera cele UE w zakresie zrównoważonego gospodarowania zasobami w całym cyklu ich życia.

Ponadto w procesie przetwarzania miedzi pozyskiwane są również rzadkie i cenne metale wykorzystywane na przykład w elektronice (kobalt jest kluczowym produktem ubocznym metalurgii miedzi, co zapewnia 60% światowej produkcji). Innymi metalami towarzyszącymi miedzi są m.in.: nikiel, srebro, złoto, platynowce.

Walka zarządu KGHM, o stworzenie przez Komisję Europejską równych warunków konkurencji, odbywająca przy wsparciu rządu premiera Mateusza Morawieckiego jest zrozumiała, jeśli spojrzymy na pozycję firmy i jej znaczenie dla polskiej gospodarki. Grupa KGHM w rankingu największych światowych producentów miedzi górniczej zajęła w 2018 roku ósme miejsce. Według szacunków CRU International produkcja górnicza miedzi na świecie w 2018 r. wyniosła 20 917 tys. ton, w tym samym czasie oddziały KGHM wyprodukowały łącznie 521 tys. ton miedzi górniczej, co stanowi ok. 2,5% produkcji globalnej. Z kolei Światowa produkcja miedzi rafinowanej, zgodnie z danymi CRU, wyniosła 23 651 tys. ton. Produkcja miedzi rafinowanej w oddziałach KGHM wyniosła 522 tys. ton, co stanowi ok. 2,2% produkcji globalnej. To wprawdzie plasuje grupę poza pierwszą dziesiątką największych producentów, ale Polska była na dziesiątej pozycji w rankingu największych krajów-producentów miedzi elektrolitycznej. Z krajów członkowskich UE wyprzedzały nas tylko Niemcy, zajmujące 8 pozycję (592 tys. ton). Jest więc nadzieja, że Niemcy, z których zdaniem Bruksela się liczy, wesprą również argumentację KGHM Polska Miedź i polskiego rządu.

TB